YAZIR: Bu köy halkını kutlarım aslını feslini seve seve ortaya koymuş,geçmişini geleceğe taşımakta.24 Oğuz boyundan biri olan bu boy Anadolu’nun bir çok yerinde benzer veya aynı adla yaşamaktalar.Çok yakınında köyler olmasına rağmen kendi yerinde kendi varlığını devam ettirmekte. 1520 de 7 hane olarak yerleşik durumdalar.415 ve 455 numaralı Osmanlı kayıt defterlerinde Akşehir’e bağlı ve 11 erkek nüfusu olduğu,daha sonraları Doğanhisar nahiyesine bağlanmış 53 erkek nüfusa ve 84 evi olduğu kaydedilmiş.
FURUNLU: Sultandağları doruk seviyelerine yakın, geçmiş te demir eritme fırınları bulunduğundan ad aldığı, İlçenin en yüksek tepesi saydığımız ve Davrasoğullrınca adı konan antik tepe Anadolu iç denizinde çalışan sal ve gemilerin bağlandığı demir halkası olan tepedir. Orta Toros’larda yaşayan tüm konar –göçerlerin adını bildiği ve andığı otlak ve yaylaktır. Şimdi köy statüsü kazanan (Davras-sevindik, orta mah, Ketenlik) bu köye bağlı idi. Arazi konusunda merkez ile çatışmaları sona erdirilerek anlaşma sağlanmış.Çocukluğumdan itibaren içlerinde sayılırım,orada arazisi olan biriydik ortakçılık yaptık.Ayrıca Doğanhisar’ın içme suyu,arazi suyu burada,her çiftçi ailesi Davras çayırlığına geçmişte hayvanlarını otlatmak için gider.30-40 gün orada yatar kalkardı.O civardaki ormanlardan yakacak temin ederdik.Öylesine çam ağaçları vardı ki saf deyimle minare gibiydi.Köy çevresinde adlarını severek söylediğim pınarlar vardı.Cennet,Abla,Bey pınarları gibi.Kısaca şu anki yerleşik olan halk konar-göçer iken zorunlu iskanla sakin oldular,çevrenin en yeni köyleridir.Alanya,Antalya,Silifke,Mut gibi şehirlerde yaşayan akrabaları ile ilişkileri devam etmekte.1974 sonrası Kıbrıs’a da göç ettirilmişler.Bazıları dönmüş,bazıları kalmıştır.Şu ana kadar ifadelerden anlaşılacağı gibi hayvancılık ile geçinirler iken hayvan politikası ile zarar ettiklerini o nedenle başka uğraşlara yöneldiklerini belirtiyorlar.
TEKKE : Tekke adını buradaki zaviyeden almakta.Zaviye köy mezarlığı bitişiğinde diye belirtilen kaynaklara rağmen benim o köyde görev yaptığım zamanki edindiğim bilgiler köy karşısında Kılıcaslan sülalesinin tarlasında,hemen bitişiğinde de zaviye ile ilişkisi olanların mezarı vardı.Son zamanlarda o mezarlığın ortadan kaldırıldığı bilgisini edindim. Ancak zaviye yıkıldığı nedenle bir kitabe ortada yoktur. Bitişiğindeki mezar taşları 1232, 1316, 1330, 1342, tarihlidir ve Dediği Sultan akrabalarına aittir.Bu zaviyenin kurucusu olan zat DEDİĞİ SULTAN ‘dır.Bir kere bütün araştırma ve incelemecilerin ittifak ettiği tek konu Dediği’nin Türkistan’dan gelmiş olduğu ve Hoca Ahmet Yesevi soyundan (amcaoğlu) olduğudur.Diğer konularda itilaf vardır.O nedenle bende bu konunun itilaflı noktalarını ortaya koyarak yorumumu ifade edeceğim.
A- DEDİĞİ SULTAN VE DOĞANHİSAR TEKKE:
1-Fatih Sultan Mehmet dönemi vakıf tesbitinde(Hakani kaydı Ank.Kuyudu Kadime arşivinde) Zaviyeyi bizzat Dediği’nin kendisinin yaptığı belirtilerek daha sonra zaviyeyi idare edenleri babalarının ismi ile şöyle sıralamakta: a- Tuğrulun oğulları,Isfahan ve Sultan Velet.
b- Sultan Veled’in oğulları Tuğrul,Yusuf,Ay,Mustafa. c-Musa oğlu Devlet Han d-Umran oğulları Ahmet ve Mehmet d-Mehmet’in oğulları Turhan ve Seyit Han e-Başka bir Tuğrul’un oğlu Kemal f-Yusuf oğlu İnebeyi ve bunun oğlu Lütfi g-Mustafa’nın oğlu Söke. 2- Bu defterde Kızıcaköy çiftliği (Kızılışık) ve Müderris tarlası,Gönül ve Seyit değirmenlerinin vakıf olduğunu..
3-Ayrıca Karamanoğlu II. Mehmet Bey 810/1407 tarihli Dediği’nin talebesi Göçükebir kazasına bağlı Yatağan köyündeki Mürsel zaviyesine vakıf tesis ederken,zaviyedar Yatağan Mürsel’i Dediği’nin yetiştirdiğini ve olgunluğunu,4-Dediği’nin Turuncan adında bir oğlu olduğunu Konya’da zaviyesi bulunduğunu,Şeyhinin Turuncan’ın oğlu Saru Çelebi olduğunu . 5- Dediği zadelerin Hacı Bayramın adamları gibi halkçı ve alın teri ile hizmet ettiklerini belirtmiş.
B- DEDİĞİ SULTAN VE ILGIN TEKKE :
1- Dediğinin Yatağan Ahmet adında bir arkadaşı olduğunu,Melenkirt dağında onu bıraktığı.2-Turgut oğulları Ilgında yanına geldiklerini,Mahmuthisar’da Konya’da padişah olan Karamanoğlu Alaaddin’in Kadıncık anası ile karşılaştığı.3-Dediği’nin Mahmut isminde oğlu doğduğunu.4- Eldeki menakibiyi yanındaki Mehmet ve Ömer Baba’ların yazdığını.5-Sultan Dediği aile seceresi Turgutoğlu Pir Hüseyin Bey vakfiyesi gereğince tevliyet ve şeyhlik Dediği sülalesine intikal etmiş.6-Melik Arslan oğlu Bektaş zamanında 1017/1608 de yazılmış olan bu secerede Dediği adı Şeyh Halit Dediği olarak geçmekte,7-Dediği’nin Turgutoğulları ile tekrar görüştüğünü 8- Tekke(Beykonak)deki Türbenin kitabesinde II.Kılıcaslan’ın azatlı karısı Sanavber Hatun tarafından 1180 de Kılcaslan’ın oğlu I.Gıyaseddin Keyhüsrev zamanında yapıldığını belirtmekte.İçindeki mezarların Dediği ve yakınlarına ait olabileceği varsayılmakta.Ilgın’da 1071/1608 de yazılan Melik Arslanoğlu Bektaş adına olan secerede Şeyh Halit Dediği ve sırası ile Şeyh Ahmet-Mehmet-Abdurahman Çelebi-Şeyh Nurittin-Ahmet Paşa-Tuğrul Çelebi-Memi Efendi-Melikarslan Çelebi-Bektaş Efendi-Şeyh Hüseyin Efendi-adları kayıtlı,adına secere yazılan Memik Arslan oğlu Bektaş kaçıncı sırada ve tarihi göz önüne alınmalı.
ŞİMDİ BU BİLGİLER IŞIĞINDA KARŞILAŞTIRMA :
1- Dediği Sultan Seydişehri kuran Seydi Harun ile tanışmış ve 1320 de ölen Seydi Harun’un cenazasine katılmış.2- Seydişehir’den döndükten sonra Hz.Celalettin Rumi(Mevlana) Dediği’ye mektup yazarak Konya’da oturması için davet etmiş.3-Dediği Sultan Alaaddin’e yardım etmiş.Düşmanlarını maneviyatı ile sürmüş.4-Türbe ve mescit kitabesine göre ise Dediği II.Kılıcaslan zamanında yaşamadığına göre ya bu kitabenin türbeye taşındığı yada Dediği naaşının buraya getirilip gömüldüğü düşüncesi doğmakta.
YORUM: tüm veriler değerlendirildiğinde DEDİĞİ SULTAN’ın mezarı DOĞANHİSAR TEKKE köyünde kendi kurduğu zaviye yanında ve zamanla o mezarlık yok edilmiş,en azından karşıdaki köy mezarlığına nakledilmiş olabilir.Şeyh Yatağan Mürsel ile Elenkirt’te Dediği Sultan değil onun oğlu Dediği Sultan Mahmut olmalı.Dediği Sultan’ın yetiştirdiği talebelerin hepsi çevreye dağılmış ve köyler kurmuşlar.Şeyh Ahmedi Mürsel YATAĞAN’ı , Şeyh Hasan HASAN ŞIH’ı,Şeyh Ağrıs AĞRIS’ı (Sağlık) hemde bu Sağlık köyü halkınıda Doğan Yürek(Yörük) adlı bey başkanlığında Doğanhisar’dan göç getirtmiş.İşte bu noktada Dediği Sultan oğlu Mahmut’un Ilgın’ın Mahmuthisar köyünü kurduğu düşünülmeli. Mahmuthisar Tekkesi yani (Beykonak) zaten Selçuk Beyleri’nin tımar toprağıdır.Sanavber Hanım’da o nedenle oraya mescit yaptırmıştır.Secerede dikkat edilirse Melik Arslan oğlu Bektaş zamanında Şeyhliğin Dediği sülalesine intikalinden basedilmekte.Menkıbedeki isim konusu Karaman ve Turgut oğullarından intikal vakıfları Osmanoğulları teftişten geçirip uygun bulurlarsa onay veriyorlardı,çatışmalarda karaman tarafı olan onlarca zaviye kapatılmıştır o nedenle zaviyenin Dediği’nin kendi kurduğunun adı verilmiş olmalı.Bunların yanında Mahmuthisar köyünün 15.yy.Tımar defterlerinden birinin kaydına göre iki Tımar sahibinden birisi Dediği Dede oğlu Gencaslan’dır.Doğanhisar Tekke köyünde meftundur,hala mezarı ve yazısı mevcuttur.Doğanhisar Dediği seceresinde adı geçen Dediği oğlu Musa’nın oğlu İsa Dediği’de Eğridir’de meftundur.(754/1338) Bir başka oğul Turuncan zaviyesi Konya’da ve oğul Saru Çelebi’de şeyhidir.Tüm bunlardan sonra diyebilirizki Dediği Sultan Doğanhisar’da ve oğul Mahmut Sultan’da Ilgın Mahmuthisar’dadır.
Ayrıca Anadolu Selçukluları Sultanları soyundan olan Doğanhisar Tekke Köyünde mezarı olan Dediği Dede Oğlu Gencaslan Kılıcaslan tımar sahibi olarak Selçuklu Ordu Sancağı veya zaviyeye ait olan sancağı şerif Tekke ve Zaviyelerin kapatılması tarihine kadar Tekke Köyünde mevcut olduğu daha sonrada yetkililere teslim edildiği söylenmektedir. Kılıcaslan sülalesi halen Tekke köyünde oturmaktadır.Zaviyenin kurulmuş olduğu yer mülkleridir.Doğanhisar şehir merkezinde de zaviyeye vakfedilen ve 1926-1934 yılları arasında Belediye başkanlığı yapan rahmetli Rifat Toklu’nun ikna yoluyla işletmecisi olan İbişağalar’dan alınıp Eski Belediye binası olan ve yıkılarak en sonunda Atatürk anıtı dikilen yer Dediği Sultan vakıf Hamamıdır..Belediye binasının yıkılırken dahi bodrum katındaki hamam kalıntı durumu herkesce görülmüştü.
